Klasik koşullanma yoluyla öğrenmeyi sağlamak için, yapılan bir davranışa neden olan uyarıcının bilinmesi gerekir. Oysa insan davranışlarına neden olan uyarıcıları her zaman tahmin etmek mümkün değildir. İnsanlar çevrelerinde bulunan çeşitli nesnelerle etkileşim kurarak farklı davranışlarda bulunurlar. Skinner’e göre, tepkisel ve edimsel olmak üzere iki çeşit davranış vardır. Tepkisel davranışa neden olan uyarıcı her zaman bilinirken, edimsel davranışa neden olan uyarıcı çok belirgin değildir.

Tepkisel davranış: Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulur. Örneğin; etin salya meydana getirmesi. Tüm refleksler tepkisel davranışa bir örnektir Karanlıkta göz bebeğinin büyümesi bir tepkisel davranıştır.

Edimsel davranış: Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulmaz; organizma tarafından ortaya konur ve sonuçları tarafından kontrol edilir.

Klasik koşullanmada önce uyaran vardır ve organizma ona tepki gösterir.

(U-T)

Edimsel davranışta önce tepki yapılır sonra tepkinin doğurduğu uyarıcı gelir.

(T-U)

Skinner deneyinde, edimsel davranış olarak maniveleya basmayı kullanmıştır. Aç olan hayvan, manivelaya basarak yiyeceği elde eder, yiyeceği elde eden hayvan manivelaya basma davranışını sürdürür. Davranış sonucunda organizmanın hoşuna giden bir durum ortaya çıkar. Örneğin yeni aldığınız bir kazağı giydiğiniz zaman arkadaşlarınız “Kazağın çok güzel, sana çok yakışmış” derse, o kazağı giyme davranışınız devam eder.

Davranışın sonucunda organizmanın hoşuna gitmeyen bir durum ortaya çıkar. Yeni kazağınızı giydiğiniz gün değer verdiğiniz bir arkadaşınız size yakışmadığını söylerse, o kazağı giymek istemezsiniz. Skinner’e göre bir davranışın sonucu, organizma için hoşa giden, olumlu bir durum yaratıyorsa, o davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığı artar. Davranışın arkasından olumlu uyarıcı verilerek yapılan koşullamaya edimsel koşullama denir.  Bu tür koşullamada, davranışı izleyen ve organizma üzerinde hoşa gidici bir etki yaratarak, davranışın (edimin) ortaya çıkma olasılığını artıran uyarıcılara pekiştireç denir. Diğer bir deyişle pekiştirilen davranış öğrenilir.  Bir davranışın arkasından gelen ve organizma için hoşa gitmeyen bir durum yaratan uyarıcılar ise cezadır. Ceza davranışı zayıflatır ya da belli bir süre için durdurur.

Pekiştireçler olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Bir davranış, organizmanın hoşuna gidecek bir uyarıcının doğrudan verilmesi ile pekiştiriliyorsa, buna olumlu pekiştirme denir. Sınıfta bir soruyu doğru cevaplandıran öğrenciye yaşına göre, aferin denmesi, başının okşanması, (+) puan verilmesi, gülümsenerek onaylanması birer olumlu pekiştirmedir.

Organizma hoş olmayan bir durumdan kurtarılarak da davranış pekiştirilebilir. Bu tür pekiştirmeye olumsuz pekiştirme denir. Bir öğrenci evindeki aile kavgalarından, sorunlarından kaçmak için okula geliyorsa, okul bu öğrenci için olumsuz pekiştireçtir. Çünkü öğrenci okula gelerek kendisine acı veren sorunlardan kurtulmakta ve rahat etmektedir.

rahatsız edici yüksek sesler, elektrik şoku ,ütü vs..

Olumsuz pekiştireçe örnekler:

* Bir öğretmen her dersin başında, geçen dersteki konu ile ilgili öğrencileri sözlü yoklamaktadır. Özellikle çalışmayan öğrencileri seçip soru sormaktadır. Öğrenciler bu sıkıcı durumdan kurtulmak için her derse çalışarak gelmektedirler.

* Otobüslerdeki hız kayıt ve kontrolü sağlayan cihaz 90 km hızı geçince ses çıkarmaya başlamaktadır. Aynı şekilde yeni arabalarda emniyet kemeri bağlanmadığı sürece giderek şiddeti artan bir ses sürücüyü rahatsız etmektedir. Sürücüler bu sesten kurtulmak için hız kontrolünü ve kemer bağlamayı öğrenmektedirler.

* Kaba davranan, çalışmayan çocuklara nazik davranma ve çalışma davranışlarını öğretmek için onları olumsuz ortamlarda çalışma ve bulunmaya zorlamak, istenilen davranışlar yapılınca ortamdan kurtarmak olumsuz pekiştireçtir.

* Sporcuların doping yapmalarını engellemek için, doping yaptığından kuşkulanılan sporcudan sürekli idrar alarak analiz etmek, sporcuyu caydıracaktır.

Sigaralı, pis kokulu, aşırı disiplinli, gürültülü, azar ve söylenmenin olduğu ortamlardan kurtulmak için istenilen davranışların yapılmasını istemek…

Unutmamak gerekir ki, hem olumlu hem de olumsuz pekiştirme organizmanın hoşuna giden bir etki yaratır ve davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığını artırır. Pekiştireçler yoluyla birey istendik ve istenmedik davranışlar öğrenebilir. Bu nedenle pekiştireçler çok dikkatli kullanılmalı ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir.  Yapılan bir davranışın sonucunda, organizma için olumsuz bir durum yaratan uyarıcılara ceza denir. Ceza da pekiştireç gibi iki türlüdür.  Birinci tip cezada davranışın arkasından olumsuz uyarıcı doğrudan doğruya verilir. Çocuğun yaptığı bir davranış nedeniyle dövülmesi, azarlanması… İkinci tür cezada ise ortamda bulunan olumlu bir uyarıcı ortamdan çekilirek, organizma için olumsuz bir durum yaratılır. Çocuktan sevgiyi esirgeme, teneffüse çıkmayı yasaklama, arkadaşlarından ayırma…

Pekiştireç davranışı güçlendirirken, ceza zayıflatır ya da belli bir süre için durdurur. Ceza davranışı kısa zamanda durdurduğu ve uygulaması kolay olduğu için öğretmenler ve ebeveynler tarafından sıkça kullanılmaktadır.

Ceza, istenmedik davranışların bastırılmasında etkili olabilir. Ancak davranış değişikliğine neden olmaz. Diğer bir deyişle istenmedik bir davranışı istendik yönde değiştirmez.

Cezanın diğer bir olumsuz yönü ise saldırgan davranışlara neden olmasıdır. Olumsuz pekiştirme ile ceza, çoğu zaman karıştırılmakta birinin yerine kullanılmaktadır. Oysa, olumsuz pekiştirmede, olumsuz pekiştireçler ortamdan çıkartılırken, cezada olumsuz pekiştireçler ortama konur. Olumsuz pekiştirmede, davranışın tekrar edilme olasılığı artarken, ceza, davranışı durdurur.

Premack ilkesi: Büyükannenin Kuralları

Çok sık görülen (tercih edilen) davranış pekiştireç olarak kullanılarak, az gösterilen (tercih edilmeyen) davranış ortaya çıkarılmaya çalışılır. Örneğin, sebze yemeğini sevmeyen, ancak tatlıyı çok seven bir çocuğa, sebze yedirmek için “Sebze yemeğini bitirdikten sonra, tatlı yiyebilirsin” denebilir.

“Şu kadar yazı yazarsanız, teneffüse çıkabilirsiniz” şeklinde okulda da çok kullanılır.

OLUMSUZ PEKİŞTİREÇ ÖRNEKLERİ
NOT:  Bu pekiştirecin uygulanabilmesi için organizmanın olumsuz bir durumda bulunması gerekir.

Örnek: Bir öğrenci evindeki aile kavgalarından, sorunlarından kaçmak için okula geliyorsa OKUL bu öğrenci için OLUMSUZ BİR PEKİŞTİREÇTİR. Çünkü öğrenci okula gelerek kendisine acı veren sorunlardan kurtulmakta ve rahat etmektedir.
Örnek: Ayakkabısı ayağını sıkan bir çocuğa annesi tarafından yürüme davranışı öğretilirken ayakkabısını çıkarmasına izin verilmesi onun yürüme davranışı gösterme olasılığını arttırır.
Örnek: Sınıfta kekeme bir öğrenci konuştuğunda diğer arkadaşları güler. (Gülme olumsuz bir durumdur.) Öğretmen diğer öğrencilerin gülmesini engellediğinde (olumsuz durum ortadan kalktığında) kekeme öğrencinin konuşma davranışı artar.
Örnek:  Ödevlerinde belli bir puana ulaşan öğrenciye sınavlardan birisine girmeme hakkı tanınır. Sınav öğrenciler için olumsuz bir durumdur. Bu sayede sınav ortadan kaldırılarak öğrencinin ödevlerini yapma davranışının sürdürülmesi sağlanmaktadır.

OLUMLU PEKİŞTİREÇ ÖRNEKLERİ

Olumlu Pekiştireç:  Ortama konulduğunda davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır.
Örnek: Sınıfta bir soruyu doğru cevaplayan öğrenciye ‘AFERİN’ denilmesi, öğrencilerin sorulara cevap verme davranışının tekrarını sağlar.
Örnek: Ders çalışan bir öğrenciye yüksek puan verilmesi ders çalışma davranışının tekrarlanmasını sağlar.
Örnek: Sınıftaki çöpü çöp tenekesine atan bir öğrencinin öğretmenin beğenisini kazanması
Örnek: Öğretmenin ödevini yapan bir çocuğa çikolata vermesi çocuğun bu davranışı tekrarlama olasılığını arttırır.
Örnek: Büyükler tarafından benimsenme, yüksek not alma, öğretmenin sınıfta bir öğrenciyle ilgilenmesi, ona saygı duyması, gerektiğinde övmesi, ona önem verdiğini hissettirmesi olumlu pekiştireç kavramıyla AÇIKLANIR…
NOT:  SONUÇ OLARAK olumlu pekiştirme hoşa giden bir uyarıcının ortama konulması ile davranışın ortaya çıkma ihtimalinin artırılmasıdır. Olumlu pekiştirme ile davranışın ortaya ÇIKMA İHTİMALİ ARTAR…

Örnek: Çocuğuna tuvalet eğitimi veren bir anne, çocuğun kendi başına tuvalete her gidişinin ardından onu çikolata ile ödüllendirmektedir. Burada annenin çocuğuna verdiği çikolatanın yerine getirdiği işlev birincil pekiştireçtir.

Örnek: Para, not, boş zaman, statü, gülümseme, artı, yıldız ikincil olumlu pekiştireçlerdir.  Para doğal değeri ile pek fazla bir şey ifade etmez. Yenmez, giyilmez, içilmez fakat bizim kâğıt parçasına yüklediğimiz değer sayesinde para ile hemen hemen her ihtiyacımızı karşılar duruma geliriz.

Örnek: Öğrenci yıldız aldığında mutlu olur.
↓           ↓
İkincil pekiştireç      Birincil pekiştirme
Örn: Para ile çikolata almak
↓         ↓
İkincil pekiştireç Birincil pekiştireç.

WhatsApp Hattı İçin Tıklayın

Evlilikte Sık Karşılaşılan sorunlarla ilgili yazımızı okumak için TIKLAYINIZ

Çocuklarda Sık Karşılaşılan 9 Problem ile ilgili yazımız için TIKLAYINIZ

Sık Karşılaşılan Psikolojik Problemler için TIKLAYINIZ

Sık Ortaya Çıkan Cinsel Problemlerle İlgili Yazılarımız için TIKLAYINIZ

DANIŞAN YORUMLARI

http://izmirpsikoloji.com/danisan-tavsiyeleri/

İLETİŞİM:
05376932435

Henüz yorum yapılmamış, sesinizi aşağıya ekleyin!


Bir Yorum Ekle

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir